woensdag 22 oktober 2008

Sociale hypochondrie

Er is op dit moment weinig nieuws over de communautaire kwesties, dus moet ik noodgedwongen andere onderwerpen aansnijden. Erg vind ik dat absoluut niet, want het geeft mij de kans om wat maatschappijkritiek neer te schrijven. Een eerste aandachtspunt is – hoe kan het ook anders – de kwestie van integratie en/of multiculturaliteit.

Mijn visie op integratie heeft de laatste jaren een duidelijke evolutie ondergaan. Het voordeel daarvan is dat ik veel heb nagedacht over het onderwerp en nu een coherente en doordachte visie kan voorleggen. Uiteraard zou het te moeilijk zijn om het volledige verhaal hier uit te schrijven, ik zal dus focussen op één specifiek aspect van integratie.

Waar ik graag de aandacht op zou vestigen is het sociologische fenomeen dat een bepaalde groep/gemeenschap/… zichzelf probeert te ‘beschermen’. In de eerste plaats gebeurd dit door ‘vreemde elementen’ uit te sluiten of toch op zijn minst te negeren. Recent werd dit proces op het niveau van de samenleving door Willem Schinkel nog prachtig omschreven als ‘Sociale Hypochondrie’. Een perfecte term die de essentie op een sublieme manier weet te vatten.
De stelling die Schinkel poneert is dat ‘integratie’ dient als een moreel schaamlapje om uitsluiting te verantwoorden. Een radicaal standpunt, maar wel eentje dat een grond van waarheid bevat. Mijn eigen analyse sluit niet volledig aan bij die van Schinkel (bijvoorbeeld zijn oplossing “schaf integratie af, want het is een waardeloos gegeven” vind ik te kort door te bocht), maar toch zou ik zijn jongste boek (‘denken in een tijd van sociale hypochondrie’) willen aanraden. Maar soit, we wijken af, terug naar mijn visie op integratie die u hieronder onverbloemd krijgt voorgeschoteld.

Het verschil tussen ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ wordt te strikt gemaakt, en bovendien wordt het fout toegepast. Niemand kan een definitie geven van het begrip ‘allochtoon’ (in het Vlaams parlement voeren ze hierover in de commissie inburgering sporadisch een debat, maar nooit komt er duidelijkheid). Toch is het een term die we enorm veel gebruiken. De fout in het denken die we maken is dat we de overgang van ‘allochtoon’ naar ‘autochtoon’ onmogelijk maken.
Iemand is allochtoon als hij een bepaalde huidskleur heeft, dat is de manier waarop de term gebruikt wordt. Hoe lang die persoon hier al woont doet er blijkbaar niet toe. Je wordt ook omschreven als allochtoon als je hier al heel je leven woont en enkel Nederlands en/of Frans spreekt, iets dat op zich eigenlijk compleet onlogisch is.

Dit brengt ons bij de ‘integratie’, een concept dat volgens mij door de samenleving in stand wordt gehouden om de overgang van ‘allochtoon’ naar ‘autochtoon’ te vermijden. Een allochtoon moet tegenwoordig een inburgeringcursus volgen, maar blijft wel een allochtoon. Zelfs als de persoon in kwestie hier is geboren, beter Nederlands spreekt dan de gemiddelde West-Vlaming en 35 inburgeringcursussen heeft gevolgd zal hij niet als autochtoon worden beschouwd. Waarom niet? Waarom zouden allochtonen moeite doen om zich aan te passen als ze op het einde van de rit toch nog gewoon als ‘allochtoon’ worden beschouwd? Eigenlijk wil de samenleving die ‘vreemde’ elementen niet opnemen, en daarom gaan we ons verschuilen achter een concept als ‘integratie’. Zo kan de samenleving zeggen “wij willen die mensen wel opnemen, kijk maar naar onze aandacht voor integratie”. Compleet belachelijk uiteraard, want die ‘integratie’ werd juist opgericht om ons achter te kunnen verschuilen - wat dat doel betreft kunnen we alleszins zeggen dat ‘integratie’ geslaagd is.

Voor de gemiddelde allochtoon daarentegen is integratie een leeg concept waar hij of zij amper iets aan heeft. Zolang de samenleving weigert allochtonen te laten evolueren naar autochtonen is integratie waardeloos en niets meer dan een hypocriet schaamlapje. Op dit moment gaat het zelfs zo ver dat we beginnen met een inburgeringcursus.
(Nu zegt u misschien: wat zevert die nu allemaal, er is toch niets mis met inburgering? Wel, ik ben het met u eens, maar het is fout de kwestie te personaliseren. Het gaat hier over de beschrijving van een breed maatschappelijk proces, het is belangrijk dat in het achterhoofd te houden.)
Het doel van die inburgeringcursus lijkt duidelijk: integratie. Maar het concept ‘integratie’ is compleet leeg, het bestaat alleen oppervlakkig en bij gratie van een zichzelf afschermende samenleving. De inburgeringcursus is daarom op dit moment niets anders dan een institutionalisering van het kunstmatige en subjectieve onderscheidt dat we maken tussen allochtonen en autochtonen. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling dat autochtonen zo’n cursus volgen, wat het onderscheidt dat we vanuit onze perceptie maken tussen allochtonen en autochtonen verscherpt.

Het debat spitst zich onterecht toe op de integratie, een afleidingsmanoeuvre om niet te moeten discussiëren over de onwil van de samenleving om ‘vreemde elementen’ echt op te nemen. Zolang het voor iemand met een andere huidskleur onmogelijk blijft om als autochtoon gepercipieerd te worden is elke inburgeringcursus bij voorbaat gedoemd.
We zullen moeten toegeven dat het fout is integratie te vereenzelvigen met een kwestie van allochtonen. Ook autochtonen zullen zich moeten aanpassen, we zullen moeten aanvaarden dat we ook ‘vreemde elementen’ (misschien heeft dit een negatieve connotatie, maar zo is het uiteraard niet bedoeld, het gaat puur om een sociologisch begrip) moeten opnemen in onze samenleving.

Zolang we bezig blijven met concepten als ‘integratie’ te bediscussiëren zijn we fout bezig. Het is immers compleet belachelijk om te discussiëren over een concept dat we zelf hebben uitgevonden om een discussie te vermijden over meer fundamentele kwesties en (uitsluitings)processen.
Die maatschappelijke bewustwording zal nog wel een tijdje duren, tot dan blijven we verstrikt in een hypocriete discussie waarin zelfkritiek op maatschappelijk niveau uitgesloten is.

Geen opmerkingen: